İnsan ilişkilerinde bireyin karşısındakini anlama yeteneği olarak tanımlanabilecek olan empati, ilişkilerin niteliğini belirleyen  önemli bir özelliktir. (Hortaçsu, 2003; Kaya ve Siyez, 2010; Köksal Akyol, 1997). Günümüzde empatinin en çok kabul gören tanımlarından birinin Rogers tarafından yapılan tanım olduğu görülmektedir. Rogers’a göre, empati; “bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısı ile bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi” sürecidir. (Dökmen, 1988).

 

Empatik eğilimlerdeki artış özellikle okul çağı çocuklarında daha hissedilebilir şekilde görülebilmektedir. Okul çağına geldiğinde çocuğun ilişkileri farklılaşmakta, çocuğun ailesinin yanı sıra artık arkadaşları ve öğretmenleride bu iletişim çemberine katılmaktadır. Sosyal ilişkilerde empatik becerisi yüksek olan çocuk kendisini karşısındakinin yerine koyarak olaylara daha farklı yaklaşabilmekte ve iletişim sorunlarını sağlıklı bir şekilde çözümleyebildiği gözlenmektadir. İnanç ve arkadaşları (2005) empatik becerisi düşük olan çocukların arkadaşlarını, öğretmenlerini ve ailesini anlamada güçlüklerle karşılaşmasının daha  olası olduğunu belirtmişlerdir. Bu da çocuğun çevresi tarafından dışlanmasına yol açabilmektedir. Yavuzer (2004)’e göre de çocuğun olaylara başka birinin görüş açısıyla bakabilmesi; başka bir insanın tutum, duygu ve güdülenimlerine ilişkin anlayışına dayanarak kendi davranışlarını düzenleyip, çevresine uyum sağlamasına fırsat verir. Bu nedenle çocukların empatik eğilimlerin olumlu yönde gelişimin desteklenmesi gerekmekte olup empatik eğilimlerin üzerinde etkili olabilecek faktörlerinde belirlenmesi gerekmektedir. (Yavuzer, 2004).

 

Çocukların  evde evcil hayvan beslemeleri de empatik eğilimlerin üzerinde etkili bir faktör olarak görülmektedir. Kedi köpek gibi evcil hayvanların beslendiği evlerdeki çocukların Empatik Eğilimleri (bilişsel ve duygusal rol alma becerileri), evcil hayvan beslenmeyen evlerdeki çocukların Empatik Eğilimlerine oranla daha yüksek bulunmuştur. (Dökmen, 1988).

 

Çocuklar için  hayvan sevgisi çok önemlidir. Hayvanlar insanlar gibi konuşamaz ancak bazen insanlardan daha iyi bir dinleyici olabilir ve hissettiklerini beden diliyle anlatabilirler. Hayvan sevgisinin çocuğun ruhsal gelişimi ve hayal dünyasındaki etkileri ömür boyu yaşama olumlu etkiler yapmaktadır. Özellikle evinde kedi, köpek vb. hayvan besleyen ailelerin çocuklarının paylaşımcı, problem çözümleyici ve diğer insanlara karşı ilgili oldukları gözlenmiştir. (Edenburg 2002).

 

Hayvan sevgisi ile büyüyen çocuklar;

• Sevgiyi, saygıyı ve bağlılığı ve sorumluluk almayı öğrenirler.
  • Daha çok fiziksel aktivitede bulunur. Bu çocukları zararlı alışkanlıklardan da uzak tutar.
  • Doğum, üreme, ölüm gibi yaşamsal kavramları tanır ve deneyimler.
  • Yeni arkadaşıyla sırdaş olabilir. Yargılanmadan, suçlanmadan, eleştirilmeden dinlendiği için kendini rahat ifade etme yeteneği kazanırlar.
  • Hayvanlarıyla konuştuklarında dil gelişimleri artar.
  •Korkularını yenmeyi öğrenirler.
  • Empati yeteneklerini geliştirirler.
  • Sabırlı olmayı, isteklerine erişebilmek için çabalamayı öğrenirler.
  • Öfkelerini kontrol edebilmeyi öğrenirler.
  • Özellikle zihin engelli ise psikolojik ve zihinsel rahatlama görülür.
  • Tek çocuk ise, paylaşmayı öğrenirler.

 

Çocukların empatik eğilimleri ile ilgili yapılan çalışmalara bakıldığında;  hayvan besleyen çocukların sosyal duyarlılık, sosyal etkileşim ve empatik eğilimlerinin, hayvan beslemeyen gruba oranla  daha yüksek olduğunu, dolayısıyla daha sağlıklı ilişkilere sahip olduklarını ortaya koymuşlardır. Ayrıca çocukların hayvanla olan ilişkilerini değerlendirme biçimlerinin çocuklarda saldırganlık puanlarında  anlamlı düzeyde düşüş görülmüştür. (Poresky and Hendrix; 1989,   Toeplitz et al. 1995  Ateş, 2006).

 

Araştırmanın evrenini tüm ortaöğretim öğrencileri oluşturmaktadır. İlköğretim Okulu’nun üçüncü, dördüncü, ve beşinci sınıflarına devam eden 72 kız, 67 erkek toplam 139 çocuk çalışmaya dahil edilmiştir. Çocukların %33.1’i  üçüncü sınıfa, %33.1’i dördüncü sınıfa ve %33.8’i beşinci sınıfa devam etmektedir. Toplam 139 çocuktan %54,7’si evlerinde evcil hayvan besliyor, %45.3’ü hiç evcil hayvan beslememiştir.

 

            Araştırmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu ve KA-Sİ Empatik Eğilim Ölçeği kullanılmıştır.

 

Kişisel Bilgi Formu:Çocuklarlar hakkında bilgi toplamak amacıyla araştırmacılar tarafından düzenlenmiş olup çocuğun cinsiyetine, yaşına, sınıf düzeyine, herhengi bir hayvan besleyip beslemediğine ilişkin bilgileri içermektedir.

 

KA-Si Empatik Eğilim Ölçeği-ÇocukFormu :Kaya ve Siyez (2010) tarafından geliştirilen ölçeğin çocuk formu 13 maddeden oluşmaktadır. 3-5 sınıflarlardaki öğrenciler bu ölçek kapsamındadır. Ölçeğin 7 maddesi duygusal empatiyi, 6 maddeyi bilişsel empatiyi ölçmektedir ve 4’lü likert türü bir ölçektir. Yüksek puan yüksek empatik eğilimi göstermektedir. Ölçek duygusal ve bilişsel empati alt puanları ve genel empatik eğilim puanlarından oluşmaktadır.

 

Uygulamadan önce çocuklara, bu çalışmanın bilimsel bir araştırma için yapıldığı, verecekleri cevapların gizli kalacağı, içten ve samimi olmalarının, doğru bilgi vermelerinin ileride kendilerine yardımcı olabilecek sonuçlara ulaşılması için önemli olduğu açıklanmıştır. Uygulama için bir zaman kısıtlaması yapılmamıştır. Veriler 2016-2017 eğitim yılının Aralık ayı içinde toplanmıştır.

 

Çalışmada, çocukların evcil hayvan beslemeleri ile empatik eğilimleri arasındaki ilişkiyi incelemek için ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır.

 

Evcil hayvan besleme durumunun cinsiyet, sınıf değişkenlerine göre çocukların   Empatik Eğilimleri arasında  farklılık yaratıp yaratmadığını saptayabilmek  için veriler normal dağılım gösterme durumuna göre “Parametrik ve Non-Parametrik Test” yöntemleri ile değerlendirilmiştir.

 

Çocukların Evcil hayvan besleme durumunun cinsiyet ve sınıf değişkenlerine göre Empatik Eğilimlerinde farklılığa neden olup olmadığının belirlenmesi amacıyla yapılan bu araştırmanın bulguları tablolar halinde sunulmuştur.

 

Tablo 1. Çocuğun Cinsiyetine Göre KA-Sİ Empati E.Ö. Çocuk Formu’nun Toplam           Empati Eğilim Puanı ve alt boyutlarına ilişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları

 

	Cinsiyet	n	Mean Rank	Sum of Ranks	M-Whitney U	p
Duygusal Duyarlık	Erkek	67	57,68	3864,50	1586,500	,000
	Kız	72	81,47	5865,50
Bilişsel Duyarlık	Erkek	67	57,16	3829,50	1551,500	,000
	Kız	72	81,95	5900,50
KA-Sİ Empati E.Ö.Ö	Erkek	67	55,40	3711,50	1433,500	,000
	Kız	72	83,59	6018,50

 

• 3, 4 ve 5. Sınıf öğrencilerin cinsiyete göre KA-Sİ Empati E.Ö. Çocuk Formu’nun “Toplam Empati Eğilim Puanı”, “Duygusal Duyarlık” ve “Bilişsel Duyarlık”  alt boyutlarına ilişkin Mann-Whitney U Testi sonucu çocuğun cinsiyetine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir .

 

• Çocuğun Duygusal Duyarlık Düzeyi cinsiyetine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir [U=1586,500 p<0,05]. Kız çocukların (81,47) erkek çocuklara (57,68) göre Duygusal Duyarlık Düzeyi  sıra ortalamalarının daha yüksek olduğu görülmektedir.

 

• Çocuğun Bilişsel  Duyarlık Düzeyi cinsiyetine göre  anlamlı  bir farklılık  göstermektedir [U=1551,500 p<0,05]. Kız çocukların (81,95) erkek çocuklara (57,16) göre Bilişsel Duyarlık Düzeyi  sıra ortalamalarının daha yüksek olduğu görülmektedir.

 

• Çocuğun KA-Sİ Toplam Empati Düzeyi cinsiyetine göre anlamlı  bir farklılık  göstermektedir [U=1433,500 p<0,05]. Kız çocukların (83,59) erkek çocuklara (55,40) göre KA-Sİ Toplam Empati  Eğilim Düzeyi sıra ortalamalarının daha yüksek olduğu görülmektedir.

 

Tablo 2. Çocuğun okuduğu sınıfa göre KA-Sİ EEÖ Çocuk Formu’nun Toplam Empati E.Ö. puanı ve alt boyutlarına ilişkin puan ortalamaları ve varyans analizi sonuçları

 

	Okuduğu sınıf	N	Ortalama	Std. Sapma	Std. Hata
Duygusal duyarlık	3.Sınıf	46	23,00	3,859	,569
	4.Sınıf	46	21,74	3,826	,564
	5.Sınıf	47	22,55	3,463	,505
	Toplam	139	22,43	3,728	,316
	3.Sınıf	46	19,17	3,659	,540
Bilişsel duyarlık	4.Sınıf	46	20,22	2,724	,402
	5.Sınıf	47	20,57	2,644	,386
	Toplam	139	19,99	3,077	,261
KA-Sİ Empati E.Ö.Ö	3.Sınıf	46	42,17	6,597	,973
	4.Sınıf	46	41,96	5,739	,846
	5.Sınıf	47	43,13	5,302	,773
	Toplam	139	42,42	5,879	,499

 

		Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
Duygusal duyarlık	Gruplararası	37,614	2	18,807	1,360	,260
	Guruplariçi	1880,487	136	13,827
	Toplam	1918,101	138
	Gruplararası	49,069	2	24,534	2,653	,074
Bilişsel duyarlık	Guruplariçi	1257,924	136	9,249
	Toplam	1306,993	138
	Gruplararası	36,201	2	18,101	,520	,596
KA-Sİ Empati E.Ö.Ö	Guruplariçi	4733,756	136	34,807
	Toplam	4769,957	138

 

• 3, 4 ve 5. Sınıf öğrencilerinin okudukları sınıflara göre  KA-Sİ EEÖ Çocuk Formu’nun “Duygusal Duyarlık”, “Bilişsel duyarlık” alt boyutları ve KA-Sİ Empati E.Ö.Ö ilişkin puan ortalamaları ve varyans analizi sonuçları Tablo 2’de sunulmuştur. Yapılan varyans analizi sonucunda 3, 4 ve 5. Sınıf öğrencilerinin, “Duygusal Duyarlık”, “Bilişsel duyarlık” alt boyutları ile KA-Sİ Empati E.Ö.Ö boyutlarında okudukları sınıflara  göre ortalamaların daha yüksek olduğu görümüştür ( p > 0,05).

 

Tablo 3.Evcil hayvan besleme durumuna göre KA-Sİ Empati E.Ö. Çocuk Formu’nun Toplam Empati Eğilim Puanı ve alt boyutlarına ilişkin Puan Ortalamaları, Standart Sapması ve t-Testi Analiz Sonuçları

	Evcil hayvan Besliyor mu?	n		S	Sd	t	p
Duygusal Duyarlık	Evet	56	23,29	3,356	137	2,251	,026
	Hayır	83	21,86	3,873
Bilişsel Duyarlık	Evet	56	20,21	2,909	137	,696	,488
	Hayır	83	19,84	3,195
KA-Sİ Empati E.Ö.Ö	Evet	56	43,50	5,166	137	1,786	,076
	Hayır	83	41,70	6,241

 

• 3, 4 ve 5. Sınıf öğrencilerin Evcil hayvan besleme durumuna göre KA-Sİ EEÖ Çocuk Formu’nun “Toplam Empati Eğilim Puanı” ile “Duygusal Duyarlık” ve “Bilişsel Duyarlık”  alt boyutlarına ilişkin puan ortalamaları, Standart Sapmaları ve t-Testi sonuçları Tablo 1’de sunulmuştur. Yapılan t-Testi sonucunda, PEV Koleji 3, 4 ve 5. Sınıf öğrencilerin Evcil hayvan besleme durumuna göre KA-Sİ EEÖ Çocuk Formu’nun “Toplam Empati Eğilim Puanı”, ve “Bilişsel Duyarlık” alt boyutunda fark olmadığı, ancak istatistiksel olarak fark görülmemekle birlikte hayvan besleyen çocukların empsatik eğilim puan ortalamalarının yüksek olduğu gözlenmektedir.“Duygusal Duyarlık” alt boyutunda ise önemli bir fark olduğu gözlemlenmiştir (p < 0.05).“Duygusal Duyarlık” alt boyutundaEvcil hayvan besleyen öğrencilerin puan ortalamalarının büyük olduğu tespit edilmiştir.

 

Çocuk sorumlu olduğu veya sahip olduğu hayvanı gözlemleyerek ihtiyaçlarını karşılarken, onun da temel ihtiyaçlara sahip olduğunu ve hiç bir zaman aksatılmaması gereken bir görev olduğunu fark eder. Böylece yeri gelince çok yakın bir oyun arkadaşı olan bu hayvanın değerini çok daha iyi anlayacaktır. Çocuklar hayvanlarla mutluklarını ve üzüntülerini paylaşabilirler onlara bağlanır, onunla bütünleşir ve sevgiyi öğrenirler. Çocuklar etraflarındaki insanlarla kuracakları sosyal ilişkilerin denemelerini evcil hayvanla yapabilmektedir Hayvan sevgisi, çocuğun empatik eğilimlerini yükselterek, çevresindekilerle olan iletişimini güçlendirebilirler. Empatik eğilimler gelişen çocukların çevresel duyarlılıkları artmaktadır. Özellikle evlerinde kedi ve köpek besleyen ailelerin çocuklarının karşısındaki insanın ilgi ve ihtiyaçlarını anlayan ve önemseyen , empatik eğilimleri daha yüksek çocuklar olması  beklenmektedir.

 

Elde edilen verilerden şu sonuçlara varılmıştır:

 

• Cinsiyet değişkenine göre evcil hayvan beslemenin çocukların Empatik Eğilimlerine bir etkisininin olup olmadığına bakıldığında;  kız çocuklarının Empatik Eğilim Puanlarının erkek çocuklarınkine oranla Bilişsel Duyarlık ve Duygusal Duyarlık ve  KA-Sİ Toplam Empati  Eğilim Düzeyi sıra ortalamalarının daha yüksek olduğu gözlenmiştir.

 

• Evcil hayvan besleme durumuna göre evcil hayvan beslemenin çocukların Empatik Eğilimlerine Eğilimlerine bir etkisininin olup olmadığına bakıldığında; KA-Sİ Empatik Eğilimi Ölçeği Çocuk Formu’nun “Toplam Empati Eğilim Puanı”, ve “Bilişsel Duyarlık” alt boyutunda fark olmadığı, ancak istatistiksel olarak fark görülmemekle birlikte hayvan besleyen çocukların Empatik Eğilim puan ortalamalarının yüksek olduğu gözlenmektedir. “Duygusal Duyarlık” alt boyutunda ise önemli bir fark olduğu gözlemlenmiştir (p < 0.05).“Duygusal Duyarlık” alt boyutunda Evcil hayvan besleyen öğrencilerin puan ortalamalarının büyük olduğu tespit edilmiştir.

 

Araştırmanın sonuçlarına göre şu önerilerde bulunulabilir:

 

• Çocukların hayvanlarla olan ilişkisi övgüyle karşılanmalı ve evde evcil hayvan besleme ile ilgili istekleri desteklenmelidir.
• Çocukların hayvanlara karşı gösterdikleri olumlu tepkiler ödüllendirilmelidir.
• Anne babalar hayvanlara yönelik tutumlarıyla çocuklara doğru birer örnek olmalıdır.
• Ebeveynler, kendileri hayvanlardan korksalar dahi çocuklarına bu durumu yansıtmamalıdırlar.
• Çocuklara hayvanlar ile ilgili CD’ler, dergiler, kitaplar, ansiklopediler alınmalıdır,
• Çocuklara hayvanlar ile ilgili öyküler ve masallar anlatılmalıdır.
• Çocukların hayvanlarla birlikte olabilecekleri doğal ortamlar yaratılmalı, çevre gezileri düzenlenmelidir.
• Hayvanların çocuklar üzerindeki olumlu etkileri ile ilgili ülkemizde ve yurt dışında yapılan çalışmalar, kongre ve konferanslar velilere duyurulmalıdır.
• Hayvanların yaşantımızdaki önemlerini çocuklara anlatabilmek için yerel yönetimler okullarla birlikte hayvanları çocuklara sevdirebilecek ve hayvan sevgisi üzerinde farkındalıklarını arttıracak projeler hazırlayabilir.
• Araştırma Denizli ili dışındaki ilköğretim okullarında ve geniş bir örneklem grubu üzerinde, farklı yaş grupları ve farklı sınıflar üzerinde yapılabilir ve böylece bulguların genellenebilirliği genişletilerek çalışmanın yaygın etkisi yükseltilebilir.

 

Kaynaklar:

 

Ateş, N. (2005). Hayvan Besleyen Ve Beslemeyen Çocuklarin Saldirganlik Eğilimlerinin İncelenmesi. Yükseklisans tezi(Basılmamış), Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Başar, F. (1994). Çocuk ve hayvan sevgisi. 9. Ya- Pa Okulöncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri, Ankara.

Dökmen, Ü. (1994). İletişim çatışmaları ve empati.Sistem Yayıncılık, İstanbul.

Hortaçsu, N. (2003). Çocuklukta ilişkiler, Ana baba, kardeş ve arkadaşlar. 1. Baskı., İmge Kitabevi, 352 s., Ankara.

İç, O. (2003). Hayvan beslerken nelere dikkat etmeliyiz.Çoluk Çocuk Aylık Anne Baba Eğitimci Dergisi, 8;18-19.

İnanç, B.Y., Bilgin, M. &KılıçAtıcı, M. (2005). Gelişim psikolojisi çocuk ve ergen gelişimi. Nobel Kitabevi, Adana.

Kaya, A. &Siyez, D.M. (2010). KA-SI çocuk ve ergenler için empatik eğilim ölçeği: geliştirilmesi geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim ve Bilim, 25 (156), 110-125.

Köksal, A. (1997). Müzik eğitimi alan ve almayan ergenlerin empatik becerilerinin ve uyum düzeylerinin incelenmesi. Doktoratezi (Basılmamış), Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Yavuzer, H. (2004). Eğitim ve gelişim özellikleriyle okul çağı çocuğu. Remzi Kitabevi. İstanbul.

 

Proje öğrencisi; Deniz Körükçü (11a)

Proje Danışmanı; Muhammet EROĞLU (Okul Rehber Öğretmeni)